Stefan (Stefanos, Stepanos) (zm. 1492), ormiański arcybiskup Lwowa.

Informacje o pochodzeniu i działalności S-a przed przybyciem do Lwowa nie są do końca wiarygodne z braku przesłanek źródłowych. Czesław Lechicki, a za nim Zdzisław Obertyński, uważali, że S. był wcześniej katolikosem (patriarchą) Wielkiej Armenii i zrezygnował z tego urzędu. Spośród hierarchów tytułujących się w ten sposób w czasach S-a tylko dwóch nosiło to imię: Stefanos Kurdżibeghian, katolikos Achtamar w l. 1464–87, który w l. 1467–8 pretendował do godności katolikosa Eczmiadzyna, oraz Stefanos I Saracorecy w l. 1478–88 katolikos w Sis (Cylicja), gdzie silne były tradycje związku z papiestwem (unia florencka z r. 1439). Gdyby uznać zasadność powyższej hipotezy, w grę wchodziłby jedynie ten drugi, pochodzący z miejscowości Saracor (Saraçor, dziś wilajet Elaziğ w Turcji). Obertyński powątpiewa w to, przychylając się do koncepcji, że mógł to być katolikos achtamarski, gdyż, wg niego, Ormianie polscy nie mieli żadnych kontaktów z Cylicją, a Stefanos I Saracorecy rządził w Sis do r. 1488. Obie te przesłanki są wprawdzie błędne, ale należy zgodzić się z ostatecznym wnioskiem tego autora, że brak jest podstaw źródłowych, by przyjąć którąś z tych kandydatur. Co więcej, hipotezę Lechickiego należy odrzucić w całości, gdyż wynika ona z bezkrytycznego pomieszania dwóch niezależnych od siebie przekazów historiograficznych. Pierwszy z nich, lista ormiańskich hierarchów Lwowa (tytułowanych arcybiskupami), zawiera imię Stefana V (zob.), czynnego katolikosa eczmiadzyńskiego, zmarłego w czasie pobytu we Lwowie, brak na niej natomiast S-a; listę spisał w r. 1711 bp Jan Tobiasz Augustynowicz, wówczas ormiański koadiutor lwowski, a w szerszej wersji wprowadził ją do obiegu naukowego Kasper Niesiecki (1728), dodając od siebie, że arcybp. lwowski Stefan był eks-patriarchą Wielkiej Armenii. W drugim przekazie, osiemnastowiecznej kronice ormiańskiej („Žamanakagrowt‘iwn”) jej autor, Stefan Roszka, opisał rządy S-a, dodając epizod zaczerpnięty z życiorysu katolikosa Stefana V (podróż do Rzymu i Wiednia); natomiast, świadomy że są to dwie różne osoby, nie przypisał S-owi tytułu patriarchy. Wersję Roszki utrwalił drukiem Józef Epifani Minasowicz w wierszowanym dziełku pt. „Tetrasticha vitas [...] archiepiscoporum Leopoliensium [...] nationis Armenae in Polonia [...] designantia” (1762).

Pierwsza wzmianka źródłowa o S-ie pochodzi z r. 1485, ale przekazał ją dopiero Roszka; S. wspomniany był tam jako biskup ormiańskiej diec. lwowskiej, którą objął prawdopodobnie po rezygnacji bp. Chaczadura (Krystyna) Ilowecy, złożonej wskutek zatargu o należne mu dochody z seniorami gminy ormiańskiej we Lwowie. S., wraz z katolikosem siskim Howannesem I z Antiochii, przebywał wówczas w Kamieńcu Podolskim, gdzie ich obu zastali wardapet (uczony w Piśmie) Astwadzadur i mnich Nerses, newiragowie (legaci) katolikosa eczmiadzyńskiego Sarkisa III, którego jurysdykcji podlegała diec. lwowska, po tym jak na tle różnic wobec unii florenckiej zerwała związki z Sis. W dokumencie wystawionym wówczas przez newiragów zatarg o dochody został rozstrzygnięty. Znamienne, że S. pojawił się wśród Ormian polskich wtedy, gdy ich najbogatsza gmina skłócona była z nominatem katolikosa eczmiadzyńskiego (bp. Chaczadurem) i że towarzyszył mu kolejny po Stefanosie I Saracorecym katolikos z Sis. Mogła to więc być próba odzyskania zwierzchnictwa nad Lwowem przez cylicyjskie centrum Kościoła ormiańskiego.

Wg Roszki miał S. w czasie sprawowania urzędu arcybiskupiego we Lwowie udać się do Rzymu, złożyć tam wyznanie wiary katolickiej na ręce papieża Innocentego VIII i otrzymać dary: «krzyż pektoralny, mucet, rokiet, ornaty białe i czerwone». Informacja ta jest dosłownym cytatem z testamentu katolikosa Stefana V, nie ma więc żadnych powodów, by odnosić ją do S-a, choć wszyscy autorzy piszący o nim powtarzają ją bezkrytycznie. Za rządów S-a, lecz nie wiadomo z jakich przyczyn (choroba lub wyjazd), diec. lwowską administrował Kilian Stefanienc, późniejszy arcybiskup. S. zmarł wg Roszki w r. 1492, zapewne przed czerwcem, gdyż jeszcze za życia króla Kazimierza Jagiellończyka jako ormiański arcybp. lwowski znów występował Chaczadur Ilowecy.

Niesiecki, I 108; – Barącz S., Rys dziejów ormiańskich, Tarnopol 1869 s. 109; tenże, Żywoty sławnych Ormian w Polsce, Lw. 1856 s. 289; Gromnicki T., Ormianie w Polsce, W. 1889 s. 20–1; Lechicki C., Kościół ormiański w Polsce, Lw. 1928 s. 40; [Minasowicz J. E.] Minasovicius J. E., Tetrasticha vitas singulorum archiepiscoporum Leopoliensium inclitae nationis Armenae in Polonia brevi carmine designantia, Augustae Masoviorum 1762; Obertyński S., Die florentiner Union der polnischen Armenier und ihr Bischofskatalog, „Orientalia Christiana” Vol. 36: 1934 nr 96 s. 25, 32–3; Petrowicz G., La Chiesa Armena in Polonia, parte prima, 1350–1624, Roma 1971; Stopka K., Chrześcijaństwo ormiańskie na ziemiach ruskich Polski i Litwy do unii z Kościołem rzymskim, Kr. 2005 (w druku); [Zachariasiewicz F. X.] X. Z., Wiadomość o Ormianach w Polszcze, Lw. 1842 s. 38–9; – Ališan Ł., Kamenic‘. Taregirk‘ Hayoc‘ Lehastani ew Rowenioy hawastič‘eay yawelowacovk‘, Venetik 1896 s. 134–5 (kron. Roszki); Schematismus archidioecesis Leopoliensis ritus armeno-catholici pro anno Domini 1936, Leopoli 1936 s. 10; Step‘anosi Ṙoš‘kay Žamanakagrowt‘iwn kam tarekank‘ ekełec‘akank‘, Wyd. H. Oskian, Vienna 1964 s. 160.

                                                                                                                                                                                                                                      Krzysztof Stopka